بدن انسان برای آنکه سالم بماند، به‌ انواع مختلفی از ویتامین‌ها نیاز دارد که یکی از آن‌ها ویتامین A است که برای بینایی، سیستم ایمنی بدن، رشد، تقسیم سلولی و تولید مثل بسیار حائز اهمیت است. این ویتامین همچنین به عملکرد بهتر  قلب، ریه‌ها، کلیه‌ها و سایر اندام‌های بدن کمک می‌کند. همچنین این ویتامین خواص آنتی‌اکسیدانی نیز دارد و به همین علت مصرف آن باعث می‌شود که سلول‌های شما در برابر اثرات مضر رادیکال‌های آزاد محافظت شوند.

پزشکان و متخصصان تغذیه همواره بر اهمیت مصرف ویتامین A به میزان کافی تأکید داشته و این مادۀ مغذی را برای سلامتی بسیار ضروری می‌دانند. کمبود  این ویتامین یک تهدید بسیار جدی برای سلامتی خواهد بود و می‌تواند شرایط خطرناکی را برای بدن به وجود آورد. با این‌حال هنوز در بسیاری از کشورهای فقیر، کمبود ویتامین A یک مشکل سوءتغذیه برای سلامتی افراد به شمار می رود.

ویتامین A چیست؟

ویتامین A یک ویتامین محلول در چربی است که به طور طبیعی در بسیاری از غذاها یافت می شود. ویتامین‌های محلول در چربی، همراه چربی‌ها جذب و در بافت چربی بدن و کبد ذخیره می‌شوند. ویتامین A برخلاف ویتامین‌های محلول در آب، میزان اضافی آن به راحتی از بدن دفع نشده و به همین دلیل می‌تواند خطراتی به همراه داشته باشد.

ویتامین A در واقع شامل موادی است که می‌توانند در غذاهای جانوری و غذاهای گیاهی وجود داشته باشند و به آن‌ها کاروتنوئید، رتینول، رتینوئید و شبکیه نیز گفته می‌شود. ویتامین A دو نوع دارد. نوع اول آن نوعی از ویتامین A (ویتامین A از پیش ساخته شده) است که در محصولات لبنی، گوشت، مرغ ، جگر گاو و ماهی یافت می‌شود. نوع دوم، پیش‌ساز ویتامین A (یا پروویتامین A) است که در میوه‌ها، سبزی‌ها، روغن ها و سایر فرآورده‌های گیاهی وجود دارد. رایج ‌ترین نوع پروویتامین A، در غذاها و مکمل‌ها، بتاکاروتن است که آنتی‌اکسیدانی حاوی رنگدانه‌ها‌ی نارنجی، زرد وقرمز دارد که به فراوانی در میوه‌ها و گیاهان یافت می شود.

نکته : با مصرف غذاهای جانوری ویتامین A به‌ صورت مستقیم به بدن جذب می‌شود، در حالی که غذاهای گیاهی حاوی کاروتنوئید هستند و پس از مصرف، داخل بدن به ویتامین A تبدیل می‌شوند. بدن انسان برای مصرف ویتامین A باید هر دو نوع آن را به نوع فعال این ویتامین یعنی رتینال و رتینوئیک اسید  تبدیل کند.

ویتامین A به علت اینکه ویتامین محلول در چربی است، مقدار مازاد بر نیاز آن در کبد به شکل استات رتینیل ذخیره می‌شود. بنابراین، حتماً باید با آگاهی نسبت به نحوۀ مصرف ویتامین A به  دنبال مکمل‌های حاوی این ویتامین بروید.

فواید ویتامین A:

این ویتامین فواید بسیار زیادی را داراست و تا زمانی که در بدن شما به ‌اندازه کافی وجود دارد، باعث نتایج خارق‌العاده‌ای در بدن شما می‌شود. از فواید آن می توان به موارد زیر اشاره کرد:

سلامت چشم:

از مهم ‌ترین فایده های ویتامین A می‌توان به تاثیر آن در سلامتی چشم‌ها و پیشگیری از بیماری های چشمی مانند: آب مروارید و آب سیاه اشاره کرد. این ویتامین بخشی از پروتئین رودوپسین که وظیفه آن جذب نور در چشم است را دارد و وجود آن برای سلول‌های غشای قرنیه نیز بسیار حائز اهمیت و ضروری است. دقت داشته باشید که کمبود این ویتامین در بدن می‌تواند باعث شود فرد بینایی خود را از دست بدهد. البته مصرف زیاد و انباشته شدن آن در بدن نیز مشکلاتی را دارد. همچنین باید یادآور شد که گاهی اوقات از ویتامین A چشمی به‌ صورت موضعی برای درمان کمبود این ویتامین در چشم استفاده می‌شود. همچنین استفاده از آن در سلامت شبکیه نیزتاثیرگزار است.

در رابطه با استفاده از ویتامین A در بارداری نیز بررسی‌هایی صورت گرفته و طبق نتایج، مصرف و استفاده از این ویتامین مانعی ندارد. البته زیاده‌ روی در مصرف این ویتامین در بارداری خطرناک است و می‌تواند باعث آسیب دیدن جنین شود. بنابراین از آنجایی که حد مجاز این ویتامین به سن مادر در زمان بارداری بستگی دارد، توصیه می‌شود ویتامین  Aرا تحت نظر پزشک خود مصرف کنید تا مشکلی برای جنین به وجود نیاید.

پوست و مو:

ویتامین  Aبرای پوست و مو فواید شگفت انگیزی دارد. یکی از فواید ویتامین A درمان مشکلات پوستی است. کرم ها و قرص های حاوی رتینوئید محصولات دیگری از ویتامین A هستند که برای درمان آکنه و پسوریازیس شدید استفاده می شوند. مصرف این داروها باید تحت نظر پزشک انجام شود. ایزوترتینوئین (آکوتان) یک داروی خوراکی برای درمان آکنه است که عوارض بسیار شدید و جدی دارد و مصرف آن به زنان باردار یا شیرده توصیه نمی شود. برای مثال یکی از فواید ویتامین A برای پوست این است که باعث تحریک ساخته شدن فیبروبلاست‌ها در لایه‌های عمقی پوست می‌شود و از آنجایی که فیبروبلاست‌ها در تولید کلاژن نقش دارند، به سلامت و محکم شدن پوست شما کمک می کند.

نکته: هویج، زردآلو و سیب را در رژیم غذایی خود قرار دهید تا آکنه های پوست خود را از بین ببرید.

از دیگر مواردی که می‌توان به آن اشاره کرد، این است که ویتامین A به دلیل خاصیت آنتی اکسیدانی که دارد به رفع چین‌ وچروک‌ها و بیماری های پوستی نیز کمک می کند. زیرا وجود این ویتامین باعث می‌شود که پوست از اثرات مضرات اشعه فرابنفش حفظ شود و با تحریک کلاژن‌سازی خطوط، چروک‌های ریز را نیز از بین می‌برد. ویتامین  Aبرای جوش صورت نیز تاثیرگزار است. مسلما می‌دانید که دلیل جوش زدن صورت، مسدود شدن منافذ پوست با باکتری‌ها و چربی‌ها است. حال اگر شما از سرم‌های ضدآکنه که حاوی ویتامین  Aهستند استفاده کنید، می‌توانید پوست خود را کاملا بازسازی و پاکسازی کنید و مانع از جوش زدن صورت خود شوید.

در رابطه با فایده ویتامین A برای مو نیز باید گفت که این ویتامین به جلوگیری از ریزش و خشکی موهای شما کمک می‌کند و باعث می‌شود که شما موهایی  سالم، پرپشت وابریشمی داشته باشید و شوره سر شما کاهش یابد. بنابراین شما می‌توانید از قرص‌های مکملی که حاوی ویتامین A هستند مصرف کنید و موهای زیبایی داشته باشید.

مبارزه با عفونت:

ویتامین A  باعث رشد سلول های سفید خون  یا لنفوسیت می شود که به مبارزه با عفونت ها کمک می کند.

سیستم ایمنی:

ویتامین  Aسیستم ایمنی بدن ما  را قوی میکند وهمچنین پوست و غشا مخاطی را سالم و آن برای توسعه و نگهداری سلول های اپیتلیال که اعضای مهم بدن است محافظت می کند.

استخوان های سالم:

برای داشتن استخوان های سالم، ویتامین A را در رژیم غذایی روزانه خود بگنجانید چون بدن ما آن را به اسید رتینوئیک تبدیل می کند که توسط استخوان های ما جذب می شود.

ترمیم:

ویتامین  A به رشد سلول ها و بافت های جدید با جایگزین کردن سلول های قدیمی کمک می کند.

تقویت دندان:

دندان های ما از یک ماده سخت به نام عاج تشکیل شده اند که نیاز به ویتامین A برای استحکام و سختی طبیعی خود دارد.

مفید برای باروری:

ویتامین  Aبرای تولید مثل زنان و مردان  بسیار ضروری است زیرا در رشد اسپرم و تخمک نقش به سزایی ایفا می کند و همچنین برای سلامت جفت و رشد جنین نیز حیاتی است.

جلوگیری از سرطان:

مهم ترین فایده ویتامین  Aاین است که به جلوگیری از سرطان کمک می کند. جذب منظم ویتامین  Aدر رژیم غذایی شما مانع از تولید DNA در سلول های سرطانی  می شود واز بروز این بیماری جلوگیری می کند.

عوارض جدی کمبود ویتامین A در بدن:

کمبود ویتامین A در بدن می تواند ناشی از رژیم غذایی یا دلایلی که مانع جذب، ذخیره یا انتقال آن می شوند باشد. قرار گرفتن در برابر مواد شیمیایی سمی نیز باعث می شود این ویتامین در کبد از بین برود. کمبود ویتامین  Aدر بدن می تواند عوارض زیر را به همراه داشته باشد:

- کاهش وزن

- شب کوری

- مشکلات باروری

- آبسه گوش

- کوفتگی و بی خوابی

- خطر ابتلا به عفونت ها، به ویژه درشکم،  گلو و سینه

- هایپرکراتوز فولیکولار که منجر به خشکی پوست می شود.

- تاخیر رشد در کودکان

- آکنه

برخی دیگر از علل کمبود ویتامین A:

ژنتیک ( ارثی)

- مبتلا بودن به بیماری هایی مانند: بیماری کلستاز کبد، پانکراتیت مزمن، بیماری سلیاک، فیبروز کیستیک

- نوزادان و کودکان زودرس که وزنشان در بدو تولد پایین است و چربی کمی دارند.

مواد غذایی حاوی ویتامین A:

- روغن کبد ماهی، جگر بوقلمون و گاو، سالمون

- روغن سبزیجات مانند: روغن جوانه ی گندم، روغن بادام زمینی و روغن زیتون

- آجیل، تخمه

- خامه، پنیر، شیر، کره

- گوجه فرنگی، اسفناج، کاهو، کلم، هویج، ریحان خشک، سیب زمینی شیرین، فلفل دلمه ای قرمز، شلغم، کدو حلوایی، آووکادو، پاپریکا

- انبه، هلو، زردآلو، طالبی، آب گریپ فروت

- لوبیا، جو دوسر، زرده تخم مرغ

- میوه ها و سبزیجات زرد یا نارنجی مثل: هویج

- سبزیجات دارای برگ های سبز تیره

طریقه مصرف ویتامین A:

به‌ طور متوسط مقدار 900 و 700 میلی‌ گرم روزانه ویتامین A به ترتیب برای مردان و زنان توصیه شده است. این مقدار از این ویتامین به ‌راحتی می‌تواند از منابع طبیعی تهیه شود؛ اما، اگر افراد به هر دلیلی قادر به خوردن منابع غذایی حاوی آن نیستند، می‌توانند به دنبال مکمل و قرص ویتامین  Aبروند. چگونگی مصرف قرص ویتامین A به این صورت است که در بازار مکمل‌های مختلفی از ویتامین A یافت می شود که هرکدام در مقادیر و دوز متفاوتی عرضه می‌شوند. همچنین نوع نیاز بدن شما به ویتامین A خصوصاً در دوران کودکی تعیین‌کنندۀ میزان ویتامین A موردنیاز شماست. بنابراین  حتما برای مصرف مکمل‌های این ویتامین با پزشک خود مشورت حاصل فرمایید.