کبد چرب ناشی از انباشته شدن چربی در کبد و التهاب آن است که در درجات مختلفی تحت عنوان گریدهای کبد چرب نامیده می‌شود. به طور کلی بیماری کبد چرب یکی از بیماری های بسیار شایع است که افراد زیادی را درگیر می کند که می‌تواند بدون ایجاد علائم نیز پدیدار شود که به این علت بیماری خاموشی شناخته می شود. در نتیجه شناخت نشانه‌های هر مرحله، بررسی دقیق، تشخیص و درمان به موقع می تواند از پیشرفت گریدهای کبد چرب پیشگیری می‌کند.

کبد چرب چیست؟

کبد دومین ارگان بزرگ بدن است. این ارگان مهم به هضم مواد مغذی حاصل از غذاها و نوشیدنی‌ها کمک کرده و مواد مضر خون را فیلتر می‌کند. بیماری‌های کبد انواع متعددی داشته و هرکدام به ‌نوعی به این اندام حیاتی آسیب می زنند. کبد چرب یکی از شایع‌ترین بیماری های کبد است که نام دیگر آن استئاتوز کبدی نیز است و هنگامی رخ می‌دهد که چربی در کبد رسوب می کند. وجود مقدار کمی چربی در کبد نرمال است، اما مقدار زیاد آن می‌تواند سلامتی را تحت خطر قرار دهد. چربی زیاد کبد می‌تواند باعث التهاب در کبد شده و به آن آسیب برساند و بروز زخم را به دنبال داشته باشد. در موارد شدید تر، این زخم می‌تواند نارسایی کبدی را در پی داشته باشد.

انواع کبد چرب:

متاسفانه سبک زندگی نادرست، سبب می شود تا چربی زیادی در کبد تجمع کند و این عضو حیاتی بدن کارایی همیشگی را برای سم زدایی بدن از دست بدهد. انواع کبد چرب از لحاظ ابتلا عبارتند از:

- کبد چرب الکلی (Alcoholic Fatty Liver Disease)

- کبد چرب غیر الکلی Non-Alcoholic Fatty Liver Disease))

کبد چرب الکلی (AFLD):

کبد چرب الکلی، یک نوع بیماری کبدی است که در اثر مصرف زیاد الکل ظاهر می شود. الکل می تواند عملکرد کبد جهت سم زدایی را دچار اختلال کند و باعث انباشت چربی شود. مصرف بی رویه الکل، مطمئنا علاوه بر کبد به عضوهای دیگر نیز آسیب وارد خواهد کرد. انواع کبد چرب الکلی، شامل دو حالت اصلی زیر است:

کبد چرب الکلی غیر تشدید: در کبد چرب الکلی، چربی به میزان زیادی در کبد جمع می شود. اما به طور کلی دچار التهاب نمی شود و در واقع مراحل اولیه ابتلا به کبد چرب در اثر مصرف الکل است.

هپاتیت الکلی: در مرحله بالا و پیشرفته تر از کبد چرب الکلی، مصرف مداوم الکل می تواند التهاب شدید و آسیب به بافت کبد را در پی داشته باشد. این مرحله همراه با علائم کبد چرب مانند: درد شکمی، زردی پوست و تهوع نیز است.

کبد چرب غیر الکلی (NAFLD):

کبد چرب غیر الکلی، یک بیماری است که در آن چربی به طور زیادی در سلول های کبد تجمع می کند. در واقع عامل ایجاد این بیماری الکل نیست، به همین دلیل به نام کبد چرب غیر الکلی شناخته می شود. انواع کبد چرب غیر الکلی نیز دارای دو حالت اصلی زیر است:

- استئاتوهپاتیت غیر الکلی (NASH): در این حالت از انواع کبد چرب غیر الکلی علاوه بر رسوب چربی، التهاب نیز در سلول های کبدی رخ می دهد. این حالت،  آسیب جدی به کبد و تشکیل بافت نارسایی را به دنبال دارد.

- استئاتوز کبدی غیر الکلی (NAFL) : یک حالت دیگر از انواع کبد چرب غیر الکلی، استئاتوز کبدی است. در این حالت فقط چربی در سلول و بافت کبدی انباشته می شود و دچار التهاب نمی شود.

انواع گرید کبد چرب:

انواع کبد چرب از لحاظ ابتلا، دارای ۲ حالت کلی است که در بالا به آن پرداختیم. حالا حالتی را تصور کنید که فرد دارای کبد چرب است و بیماری او در حال پیشرفت است. در ادامه انواع کبد چرب از نظر پیشرفت بیماری (گرید) بررسی خواهیم کرد. کبد چرب 4 سطح مختلف دارد، کبد چرب گرید 1، کبد چرب گرید 2، کبد چرب گرید 3 (فیبروز کبدی) و گرید 4 کبد چرب (سیروز کبدی) . در هر کدام از این سطوح کبد چرب شرایط مختلفی دارد و هرچقدر عدد گرید بیشتر باشد، کبد در وضعیت وخیم‌ تری قرار دارد.

گرید 1 کبد چرب:

ساده ‌ترین نوع گرید است که به علت خوردن مواد غذایی ناسالم پدیدار می شود. البته این گرید با افزایش فعالیت‌های روزانه، تغییر عادات غذایی و سبک زندگی و همچنین استفاده از مواد دارویی قابل کنترل و درمان است. در این نوع وضعیت بسیار حاد نبوده و بدون نگرانی زیاد، می‌توان بهبودی را تسریع بخشید. اما باید بدانید که برای افراد کهنسال کمی هشداردهنده است.

البته این نکته قابل توجه است که در صورت عدم مراقبت و رعایت نکردن رژیم غذایی و مصرف مواد قندی و پر چرب، امکان دارد این وضعیت حاد شده و مشکلات جدی ایجاد کند. در این گرید از کبد چرب تجمع چربی تنها در سطح خارجی کبد بوده که عملا در کارکرد کبد تاثیر آنچنانی ندارد. زمانی که کبد چرب در مراحل ابتدایی و گرید 1 قرار دارد، معمولاً علائم قابل توجه ای مشاهده نمی شود و احتمال دارد تا اعلام نتائج آزمایشات خون در جریان این بیماری قرار نگیرید همچنین علاوه بر روش آزمایش که در آن سطح آنزیم‌های کبدی چک می شود، ممکن است روش های دیگری مانند: سونوگرافی، سی تی اسکن و MRI  نیز بتوانند در تشخیص گرید 1 کبد چرب کمک کنند.

علت کبد چرب گرید 1 امکان دارد مصرف الکل، دیابت، چاقی، مصرف داروهایی که باعث عوارض جانبی ناشی از کبد چرب می شوند ، سل (استفاده داروی ایزونیازید باعث کبد چرب می‌شود)، رژیم غذایی ضعیف، کمبود ویتامین و مواد معدنی و عوامل دیگری نیز باشد.

نکته: کاهش مصرف کربوهیدرات در رژیم غذایی، کاهش مصرف نوشیدنی های الکلی، کمتر خوردن غذاهایی که مواد اصلی آن ها از آرد سفید است مانند : ماکارونی، نان، شیرینی و..، در عوض مصرف بیشتر سبزیجات و پروتئین می تواند در سرعت درمان این نوع گرید تاثیرگذار باشد.

گرید 2 کبد چرب:

در این حالت وضعیت بیمار کمی سخت‌تر و پیچیده‌ تر می‌شود به گونه ای که باید تحت کنترل پزشک معالج خود قرار گیرد. این حالت از کبد چرب، رژیم غذایی خاص خود را نیز داراست. با اینکه کبد چرب گرید 2 آسیب جدی و خطرناکی به افراد نمی زند اما تنها در برخی افراد می‌تواند منجر به بیماری‌ها و مشکلات جدی کبدی شود در واقع تمام مبتلایان به کبد چرب در خطر ابتلا به بیماری‌ها و مشکلات قلبی و عروقی مانند سکته‌های مغزی و قلبی هستند. در کبد چرب گرید 2، چربی بیشتر به عنوان تری گلیسیرید ذخیره می‌شود. این چربی واکسن‌هایی در سلول‌ها ایجاد می‌کند و بیشتر محتویات سلول را جابه جا می‌کند و باعث می شود آن ها از کار بیفتند.

از علل ابتلا به گرید2 کبد چرب می توان به کاهش وزن سریع، بارداری، افراد مبتلا به دیابت نوع 2، افرادی که سطح گلیسیرید بالا در خون دارند، مبتلایان به دیابت، افرادی با فشارخون یا کلسترول بالا، افرادی که سابقه کم‌کاری تیروئید دارند، افرادی که داروهایی مانند آمیودارون یا داروهای استروئیدی مصرف می‌کنند، افرادی که دچار چاقی یا اضافه وزن هستند، مبتلایان به بعضی عفونتها مانند: هپاتیت C و مبتلایان به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک اشاره کرد. اما بعضی از افراد هم بدون هیچ‌گونه بیماری زمینه‌ای یا مشکل خاصی دچار کبد چرب گرید 2 می شوند.

گرید 2 کبد چرب عموما هیچ علائم خاصی ندارد اما یکی از علائم رایج آن احساس درد مداوم در قسمت بالایی سمت راست شکم است. همچنین احساس خستگی و بی‌حالی همیشگی. اما این مورد می‌تواند ناشی از بسیاری بیماری‌های دیگر و یا حتی تنها ضعف بدن باشد و صرفاً دلیلی بر ابتلا به کبد چرب گرید 2 به حساب نمی آید. از دیگر علائم گرید 2 می توان به بی‌اشتهایی، ورم پا و شکم، کاهش وزن، تهوع، خارش پوست ، سردرگمی ذهنی و... اشاره کرد.

چند نکته: -  مصرف چربی‌های اشباع مانند: گوشت حیوانات، غذاهای فرآوری شده و روغن‌های هیدروژنه را کم کنید و دانه ها، روغن زیتون، آجیل، و ماهی هایی مانند: سالمون، ساردین، تن ماهی را جایگزین آن ها کنید.

- فعالیت های بدنی خود را افزایش دهید تا بتوانید به تناسب اندام و کاهش وزن دست یابید.

- کاهش مصرف نوشیدنی‌های گازدار، شیرینی‌ها، غذاهای منجمد، سس‌ها یا چاشنی‌ها، غلات صبحانه و برخی آبمیوه‌های بسته‌ بنده شده.

گرید 3 کبد چرب:

این نوع گرید فقط با بهبود سبک زندگی قابل درمان نخواهد بود البته این هشداری است برای افراد مبتلا به کبد چرب گرید 2 که درمان بیماری خود را نادیده می گیرند. کبد چرب گرید 3 سطح بسیار بالایی چربی را در خود ذخیره می‌کند، سپس با گذشت زمان این چربی‌ها را در تمام بدن پخش می‌کند. وقتی بیماری کبد چرب به این مرحله برسد، کبد به ‌طور ناگهانی دچار ورم می‌شود. نتیجه این ورم، کند و ضعیف شدن گردش خون است که در این مرحله درمان بیماری کبد چرب گرید 3، بسیار سخت خواهد بود.

 زمانی فرد به کبد چرب گرید 3 مبتلا می‌شود که بیماری کبد چرب به مدت طولانی تشخیص داده نشده باشد. ازدیگر علل ابتلا به گرید 2 می توان به کم تحرکی، مبتلا به دیابت نوع 2 یا مقاومت به انسولین، چاقی یا اضافه وزن،  مصرف برخی از داروها خاص مانند: آمیودارون و یا داروهای غیر استروئیدی، و مباتلایان به فشارخون بالا، کلسترول بالا، چربی خون بالا و... اشاره کرد.

از علائم ابتلا به این نوع گرید کبد چرب می توان به ضعف و خستگی شدید، کاهش وزن و ازدست ‌دادن اشتها، درد شکم یا احساس پربودن شکم در سمت راست، زردی پوست و سفیدی چشم‌ها، حالت تهوع ، احساس گیجی و از دست دادن تمرکز و... اشاره کرد.

اگرچه بیماری کبد چرب تا بحرانی شدن شرایط علائم مشخصی ندارد اما فرد ممکن است شرایطی را تجربه کند که در صورت مشاهده این علائم هرچه سریع‌تر به پزشک معالج خود مراجعه کنید. اگر این بیماری به حالت حاد خود برسد، امکان دارد شخص مبتلا هوشیاری کامل خود را از دست بدهد. در کنار این موارد کلیه‌ها را نیز از دست خواهد داد و نیاز به دیالیز خواهد داشت.

چنذ نکته: - افزایش فعالیت های ورزشی و رسیدن به تناسب اندام می تواند در درمان این نوع گرید موثر واقع شود.

- کاهش مصرف مشروبات الکلی، گوشت قرمز، شکر و اسیدهای چرب ترانس

- افزایش مصرف سبزیجات، میوه و غلات کامل ، افزایش مصرف ویتامین C و E

گرید 4 کبد چرب:

این آخرین مرحله از انواع کبد چرب بر اساس گرید است. انواع گریدهای کبد چرب امکان بازگشت به شرایط سلامتی را دارند اما کبد چرب گرید 4 قابلیت درمان کامل ندارد. در این حالت به شدت بافت کبد تخریب شده و ممکن است به نارسایی های جدی و در نهایت سرطان منجر شود. این حالت به سیروز کبدی معروف است، که فرد نیاز به پیوند کبد پیدا می کند. درمان سیروز کبدی بستگی به علت، شدت بیماری و شرایط فیزیکی بیمار دارد. در نتیجه روش‌های درمانی متفاوتی برای این حالت ارائه می‌شود.

از علل ابتلا به گرید نوع 4 می توان به سموم، هپاتیت ویروسی، کبد چرب غیر الکلی، انسداد مجاری صفراوی، اختلالات قلبی،  داروها و... اشاره کرد.

نشانه‌های سیروز به این دلیل اتفاق می افتد که کبد قادر به خالص سازی خون، تجزیه سموم، تولید پروتئین‌های لخته‌ای و کمک به جذب ویتامین ها و چربی‌های محلول در چربی نیست. علائمی مانند: خارش پوست، ضعف، خونریزی بینی، کاهش اشتها، زرد شدن رنگ پوست و... تا زمانی که سیروز کبدی پیشرفت نکند پدیدار نمی شوند. از دیگر نشانه های جدی تر این نوع گرید می توان به تورم شکم و پا، گیجی و ناتوانی جنسی اشاره کرد.

چند نکته: -  واکسیناسیون در برابر هپاتیت A و B، آنفولانزا و سینه‌پهلو، به علت اینکه سیروز کبدی و درمان‌های آن می‌توانند دستگاه ایمنی‌تان را تضعیف و مبارزه با عفونت‌ها را سخت‌تر کنند.

- مصرف مقدار زیادی غذاهای سالم مانند میوه‌ها، سبزیجات و پروتئین‌های بدون‌چربی از منابعی مانند پرندگان و ماهی‌ها و...

- گرید 4 موجب می‌شود کبدتان داروها را به سختی تجزیه و دفع کند. بنابراین قبل از مصرف هرگونه داروی بدون‌نسخه و مکمل‌های گیاهی با پزشک خود مشورت کنید. همچنین درمورد داروهایی که می‌توانند به کبد آسیب بزنند (مانند استامینوفن) خیلی احتیاط کنید.